W dawnej Polsce, podobnie jak w innych krajach słowiańskich oraz w Rumunii, w czasie tak zwanych Godów, czyli w okresie od Wigilii do Trzech Króli, powszechne stało się kolędowanie. Już w 1408 roku w krakowskim statucie diecezjalnym pojawił się zapis krytykujący ten z pozoru niewinny zwyczaj, ponieważ podczas odwiedzania domów przez kolędników dochodziło do wielu „bezeceństw, grabieży, a nawet zbrodni”.

Kolędowanie to zwyczaj ludowy, wywodzący się z kultur rolniczych i pasterskich, który pierwotnie był związany z magią wegetacyjną, mającą zapewnić gospodarzom płodność zwierząt i dobre zbiory. Kolędnicy składali domownikom życzenia na Nowy Rok, by darzyło im „i w oborze i w komorze”, za co otrzymywali świąteczne smakołyki lub drobne datki.

Tradycja kolędowania w chrześcijańskiej tradycji

Chrześcijaństwo adaptując ten zwyczaj i wiążąc go z tradycją bożonarodzeniową wzbogaciło go o nowe elementy. Wśród kolędników-przebierańców, chodzących od domu do domu, śpiewających kolędy i składających mieszkańcom wierszowane życzenia, znalazły się takie postaci, jak Herod, baba, diabeł, Cygan, żołnierz, Trzej Królowie, pasterze, muzykanci, Żyd czy śmierć. Popularne stało się także kolędowanie z maszkarami zwierzęcymi, jak turoń, koza, niedźwiedź, koń czy bocian. Często praktykowano również chodzenie z gwiazdą. Gwiazda wykonana
z papieru, podświetlana od środka i osadzona na drzewcu, która miała symbolizować Gwiazdę Betlejemską. Nierzadko kolędnicy ogrywali przed domownikami humorystyczne scenki, które miały ich rozbawić i stanowić zapowiedź dobrej wróżby. Jeśli gospodarze okazali się hojni, na odchodne kolędnicy wyśpiewywali im rymowane podziękowania, tych zaś, którzy „zapomnieli” o datku, wyśmiewano jako niegospodarnych i skąpców.

Kolędowanie w czasach współczesnych

Dziś zwyczaj kolędowania odchodzi już w zapomnienie. W formie żywej tradycji kultywowany jest jeszcze tylko w niektórych regionach Polski (np. na Podkarpaciu). Kolędowanie jest również nadal popularne w krajach takich jak Słowacja, Czechy, Białoruś, Rosja, Ukraina czy Serbia. Nic więc dziwnego, że i postaci kolędników rzadko pojawiają się już na kartach pocztowych. Te najciekawsze zostały uwiecznione na starych, malowanych ręcznie i reprodukowanych pocztówkach. Szukać należałoby ich na strychach domów naszych dziadków lub w antykwariatach. (jp)

Copyright © 2015
Autor tekstu: Jan Praszczałek
Fotografia: autor Hans Splinter, flickr.com

Najnowsza kolekcja kartek świątecznych na Boże Narodzenie, jest już dostępna w naszym sklepie.